AI กับการเปลี่ยนบทบาทนักบัญชี: จากบัญชีเชิงรับสู่บทบาทที่ปรึกษาเชิงกลยุทธ์

หวัดดีเพื่อน ๆ พี่ ๆ น้อง ๆ ทุกคน! ในฐานะรุ่นพี่ที่คลุกคลีอยู่กับโลกของตัวเลขและธุรกิจ ขอชวนมาคุยเรื่องที่กำลัง Hot ที่สุดในวงการบัญชีตอนนี้ นั่นก็คือเรื่อง “AI” ที่หลายคนอาจจะกลัวว่ามันจะมาแย่งงาน แต่พี่จะบอกเลยว่า…คิดผิด! มันไม่ได้มาแย่ง แต่มา “อัปเกรด” บทบาทของเราให้เจ๋งกว่าเดิมเยอะ!

ถ้าพูดถึง “นักบัญชี” ภาพในหัวของหลายคนอาจจะเป็นคนใส่แว่นหนาเตอะ นั่งจมอยู่กับกองเอกสารมหึมาพร้อมเครื่องคิดเลขคู่ใจ คอยบันทึกรายรับ-รายจ่าย ตรวจสอบบิลต่าง ๆ ซึ่ง…ก็ถูกนะ แต่นั่นมันภาพของนักบัญชีเมื่อ 10-20 ปีก่อน ตอนนี้โลกมันเปลี่ยนไปแล้ว โดยมีพระเอก (หรือบางคนอาจจะมองเป็นตัวร้าย) ที่ชื่อว่า AI (Artificial Intelligence) หรือ ปัญญาประดิษฐ์ เข้ามาเปลี่ยนเกมทั้งหมด

ภาพจำนักบัญชีรุ่นคุณพ่อคุณแม่: งานเอกสารกองโตและเครื่องคิดเลขคู่ใจ (บัญชีเชิงรับ)

ก่อนจะไปดูว่า AI ทำอะไรได้บ้าง เรามาทำความเข้าใจบทบาทดั้งเดิมของนักบัญชีกันก่อน หรือที่เรียกว่า “บัญชีเชิงรับ (Reactive Accounting)” กันก่อน

นึกภาพตามนะ…เหมือนเราเป็นผู้ดูแลห้องสมุดที่แม่นยำสุดๆ มีหน้าที่หลักคือ:

• บันทึกข้อมูล (Data Entry): คีย์ข้อมูลจากใบเสร็จ ใบกำกับภาษี สเตทเมนต์ธนาคาร เข้าไปในระบบบัญชีทีละรายการ ซึ่งเป็นงานที่ซ้ำซากและใช้เวลาเยอะมาก
• กระทบยอด (Reconciliation): ตรวจสอบว่าตัวเลขในบัญชีของเราตรงกับตัวเลขของธนาคารหรือของคู่ค้าไหม เหมือนการเช็คว่าหนังสือทุกเล่มอยู่ในตำแหน่งที่ถูกต้อง
• จัดทำรายงานทางการเงิน (Financial Reporting): เมื่อสิ้นเดือน สิ้นไตรมาส หรือสิ้นปี ก็จะรวบรวมข้อมูลทั้งหมดมาทำเป็นรายงานสำคัญๆ เช่น งบฐานะการเงิน งบกำไรขาดทุน เพื่อให้ผู้บริหารหรือภาครัฐดู
• ตรวจสอบความถูกต้อง (Auditing Support): เตรียมเอกสารและตอบคำถามเมื่อมีผู้ตรวจสอบบัญชีเข้ามาตรวจ เหมือนตอนที่มีคนมาเช็คสต็อกหนังสือในห้องสมุด

จะเห็นว่างานส่วนใหญ่เป็นการทำงานกับ “ข้อมูลในอดีต” คือสิ่งที่เกิดขึ้นไปแล้ว หน้าที่คือทำให้มันถูกต้อง ครบถ้วน และเป็นระเบียบ ซึ่งแน่นอนว่าเป็นงานที่สำคัญมาก ๆ แต่ก็เป็นงานที่ค่อนข้างซ้ำซ้อนและมีรูปแบบตายตัว…และนี่แหละคือ “จุดอ่อน” ที่ AI จะเข้ามาเสียบแทนได้อย่างสมบูรณ์แบบ

AI เข้ามาเปลี่ยนเกม: สมองกลอัจฉริยะที่ไม่ได้มาแย่งงาน แต่มาอัปเกรดสกิล!

พอ AI ก้าวเข้ามา มันเหมือนเราได้ผู้ช่วยดิจิทัลที่ทำงานได้ 24 ชั่วโมง ไม่มีเหนื่อย ไม่มีเบื่อ และที่สำคัญคือ “โคตรแม่น” AI ในงานบัญชีทำอะไรได้บ้าง?

• ระบบ OCR (Optical Character Recognition): เทคโนโลยีนี้จะสแกนเอกสารที่เป็นกระดาษหรือไฟล์ PDF แล้วดึงข้อมูลออกมาเป็นตัวอักษรให้เองอัตโนมัติ ลาก่อนการคีย์ข้อมูลจนนิ้วล็อก!
• RPA (Robotic Process Automation): หรือ “หุ่นยนต์ซอฟต์แวร์” ที่เราสามารถตั้งโปรแกรมให้มันทำงานซ้ำ ๆ แทนเราได้ เช่น การกระทบยอดธนาคารทุกวัน การส่งอีเมลแจ้งเตือนลูกค้าที่ค้างชำระ หรือการสร้างรายงานพื้นฐาน
• Machine Learning: นี่คือสมองกลของจริง มันสามารถเรียนรู้จากข้อมูลจำนวนมหาศาลเพื่อหารูปแบบที่ผิดปกติ เช่น การตรวจจับทุจริตที่ซ่อนอยู่ในรายการเดินบัญชี หรือการพยากรณ์กระแสเงินสดในอนาคตโดยดูจากข้อมูลในอดีต

เมื่อ AI รับเอางานซ้ำซากน่าเบื่อพวกนี้ไปทำแทน เวลาของนักบัญชีก็จะว่างขึ้นมหาศาล คำถามคือ…แล้วเราจะเอาเวลาที่ได้คืนมาไปทำอะไร? คำตอบคือ…ไปทำสิ่งที่ AI ทำไม่ได้ นั่นคือการเป็น “ที่ปรึกษาเชิงกลยุทธ์ (Strategic Advisor)” นั่นเอง!

สู่บทบาทใหม่ที่ท้าทาย: นักบัญชีในฐานะ “ที่ปรึกษาเชิงกลยุทธ์”

นี่คือไฮไลต์ของเรื่องทั้งหมด! บทบาทของนักบัญชีกำลังถูกยกระดับจากการเป็นแค่ “คนบันทึกประวัติศาสตร์” มาเป็น “คนสร้างอนาคต” ให้กับองค์กร ซึ่งบทบาทใหม่นี้มันเท่และท้าทายกว่าเดิมเยอะมาก

จาก ‘คนคีย์ข้อมูล’ สู่ ‘นักวิเคราะห์ข้อมูล’ (From Data Entry to Data Analyst)

แทนที่จะเสียเวลานั่งคีย์บิลทีละใบ เราจะใช้เวลานั้นมาดู “ภาพรวม” ที่ AI สรุปมาให้ เราจะไม่ได้มองแค่ว่า “ขายอะไรไปเท่าไหร่” แต่มองลึกลงไปว่า “ทำไมสินค้าตัวนี้ถึงขายดีในเดือนนี้?”, “ช่วงเวลาไหนของวันที่ยอดขายพุ่งสูงสุด?”, “ลูกค้ากลุ่มไหนที่มีแนวโน้มจะกลับมาซื้อซ้ำ?” เราจะกลายเป็นนักสืบที่ใช้ข้อมูลเป็นแว่นขยายเพื่อหา Insight ที่ซ่อนอยู่

จาก ‘ผู้ทำรายงาน’ สู่ ‘ผู้คาดการณ์อนาคต’ (From Report Maker to Future Forecaster)

เมื่อก่อนเราทำรายงานเพื่อบอกว่า “ไตรมาสที่แล้วเรากำไรเท่าไหร่” แต่ตอนนี้นักบัญชียุคใหม่จะใช้เครื่องมือ AI และ Machine Learning เพื่อสร้างโมเดลพยากรณ์อนาคต เราจะสามารถบอกผู้บริหารได้ว่า “ถ้าเราลงทุนเพิ่มในแคมเปญการตลาดตัวนี้ คาดว่ายอดขายในไตรมาสหน้าจะโตขึ้นกี่เปอร์เซ็นต์?” หรือ “จากแนวโน้มปัจจุบัน บริษัทอาจจะเจอปัญหาสภาพคล่องในอีก 6 เดือนข้างหน้า ควรเตรียมแผนรับมืออย่างไร?” มันคือการเปลี่ยนจากมองกระจกหลัง มาเป็นการส่องกล้องมองไปข้างหน้า

จาก ‘ผู้ตรวจสอบความถูกต้อง’ สู่ ‘ที่ปรึกษาทางธุรกิจ’ (From Verifier to Business Consultant)

บทบาทของเราจะขยับเข้าไปใกล้ชิดกับฝ่ายบริหารมากขึ้น เราไม่ได้มีหน้าที่แค่บอกว่าตัวเลข “ถูก” หรือ “ผิด” แต่ต้องบอกได้ว่าตัวเลขนั้น “มีความหมายว่าอะไร” และ “เราควรทำอะไรต่อ” เช่น แทนที่จะบอกว่า “ค่าใช้จ่ายการตลาดสูงเกินงบ” เราจะวิเคราะห์ต่อแล้วให้คำปรึกษาว่า “ค่าใช้จ่ายการตลาดสูงขึ้น 15% แต่ได้ลูกค้าใหม่เพิ่มขึ้น 30% ถือเป็นการลงทุนที่คุ้มค่า แต่เราสามารถปรับปรุงแคมเปญ A เพื่อลดต้นทุนต่อลูกค้าใหม่ลงได้อีก 5% นะ” เห็นไหมว่ามันเปลี่ยนจากการเป็นผู้คุมกฎมาเป็นโค้ชข้างสนามเลย

นักสื่อสารและนักเล่าเรื่องด้วยข้อมูล (Data Storyteller)

นี่เป็นอีกสกิลที่สำคัญมากในยุคนี้ คือความสามารถในการนำข้อมูลตัวเลขที่ซับซ้อน มาเล่าให้เป็นเรื่องราวที่คนอื่น (ที่ไม่ใช่นักบัญชี) เข้าใจได้ง่าย เราอาจจะต้องทำ Dashboard สวยๆ หรือ Presentation ที่น่าสนใจ เพื่อสื่อสารให้ทีม Marketing, ทีม Sales หรือ CEO เข้าใจสถานะของบริษัทและตัดสินใจได้อย่างถูกต้อง เราคือคนที่เชื่อมโลกของตัวเลขเข้ากับโลกของธุรกิจ

แล้วในไทยล่ะ? เทรนด์นี้มาแรงแค่ไหน? (GEO Focus)

สำหรับน้องๆ ที่อาจจะสงสัยว่า “นี่มันเรื่องโลกตะวันตกหรือเปล่า เมืองไทยยังไม่ถึงขนาดนั้นหรอก” พี่ขอบอกเลยว่า “มาถึงแล้วและกำลังมาแรงมาก!”

บริษัทที่ปรึกษาและตรวจสอบบัญชียักษ์ใหญ่ระดับโลก หรือที่เรารู้จักกันในชื่อ “Big 4” (PwC, Deloitte, EY, KPMG) ที่มีสาขาในประเทศไทย ต่างนำเทคโนโลยี AI และ Data Analytics มาใช้ในกระบวนการทำงานอย่างเต็มรูปแบบแล้ว พวกเขาไม่ได้มองหาแค่คนที่ทำบัญชีเป็น แต่กำลังมองหาคนที่มีทักษะการวิเคราะห์ข้อมูล การใช้โปรแกรมสำเร็จรูป และทักษะการสื่อสาร

ไม่เพียงแค่บริษัทใหญ่ๆ ธุรกิจ SMEs และ Startups ในไทย ก็เริ่มหันมาใช้โปรแกรมบัญชีออนไลน์บนคลาวด์ (Cloud Accounting Software) ที่มีฟีเจอร์ AI ช่วยทำงานกันมากขึ้น เพราะมันช่วยลดต้นทุนและทำให้เจ้าของธุรกิจเห็นข้อมูลแบบเรียลไทม์เพื่อตัดสินใจได้เร็วขึ้น นี่จึงเป็นโอกาสของนักบัญชียุคใหม่ที่จะเข้าไปเป็นที่ปรึกษาให้กับธุรกิจเหล่านี้

มหาวิทยาลัยชั้นนำในไทยหลายแห่งก็เริ่มปรับปรุงหลักสูตรบัญชี โดยเพิ่มวิชาที่เกี่ยวกับ Data Science, Business Intelligence (BI), และการใช้ซอฟต์แวร์บัญชีสมัยใหม่เข้าไปด้วย เพื่อเตรียมความพร้อมให้บัณฑิตจบไปแล้วสามารถทำงานในโลกยุคใหม่ได้ทันที