ผลกระทบจากเกณฑ์คงค้างในกำไรสุทธิ: สิ่งที่นักลงทุน(วัยทีนแบบเราๆ) ควรรู้!

เกณฑ์คงค้างคืออะไร? เทียบกับเกณฑ์เงินสดให้เห็นภาพชัดๆ

ก่อนจะไปไกล เรามาทำความรู้จักคู่หูดูโอ้แห่งการบันทึกบัญชีกันก่อน นั่นคือ “เกณฑ์เงินสด” กับ “เกณฑ์คงค้าง”

1. เกณฑ์เงินสด (Cash Basis): ง่ายๆ แบบเงินเข้า-เงินออก

ลองนึกภาพตามนะ สมมติเราเป็นฟรีแลนซ์รับจ้างทำการบ้าน (แค่สมมตินะ!) เกณฑ์เงินสดคือ เราจะนับว่ามี “รายได้” ก็ต่อเมื่อเพื่อนโอนเงินค่าจ้างมาให้แล้วจริงๆ และจะนับว่าเป็น “รายจ่าย” ก็ต่อเมื่อเราจ่ายเงินค่าปากกา ค่ากระดาษออกไปจริงๆ พูดง่ายๆ คือ ยึดเงินสดที่เข้า-ออกจากกระเป๋าเป็นหลัก ไม่สนว่างานจะเสร็จตอนไหน หรือซื้อของมาตอนไหน

2. เกณฑ์คงค้าง (Accrual Basis): มองภาพใหญ่กว่าแค่เงินสด

อันนี้แหละพระเอกของเรา! เกณฑ์คงค้างจะซับซ้อนขึ้นมาอีกสเต็ป แต่มันสะท้อนภาพเศรษฐกิจที่แท้จริงได้ดีกว่ามาก หลักการของมันคือ:

• รับรู้รายได้เมื่อ “ส่งมอบสินค้า/บริการ” เรียบร้อยแล้ว: ไม่ว่าเราจะได้รับเงินหรือยังก็ตาม เช่น เราทำการบ้านให้เพื่อนเสร็จในเดือนธันวาคม เราจะบันทึกเลยว่ามี “รายได้” เกิดขึ้นในเดือนธันวาคม ถึงแม้เพื่อนจะบอกว่า “เดี๋ยวจ่ายให้ต้นเดือนมกรานะ” ก็ตาม
• รับรู้ค่าใช้จ่ายเมื่อ “ได้รับประโยชน์” จากสินค้า/บริการนั้นแล้ว: ไม่ว่าเราจะจ่ายเงินไปหรือยัง เช่น เราไปซื้อปากกาแพ็คใหญ่จากสหกรณ์มาใช้ทำการบ้านในเดือนธันวาคม โดยเซ็นบิลไว้ก่อนแล้วไปจ่ายเดือนมกราคม เราต้องบันทึกว่ามี “ค่าใช้จ่าย” เกิดขึ้นในเดือนธันวาคมทันที

เห็นความต่างมั้ย? กำไรมันคนละตัวเลขกันเลย! และบริษัทใหญ่ๆ ที่จดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย (SET) ทุกบริษัท ต้องใช้เกณฑ์คงค้างเท่านั้น เพื่อให้นักลงทุนทุกคนเห็นภาพผลการดำเนินงานที่แท้จริงในแต่ละช่วงเวลา ไม่ใช่แค่ภาพเงินสดที่ไหลเข้า-ออก

เกณฑ์คงค้าง “ปั้น” กำไรสุทธิที่เราเห็นในงบการเงินได้อย่างไร?

จากตัวอย่างตะกี้ เราคงพอเห็นภาพแล้วว่าเกณฑ์คงค้างมันส่งผลกับกำไรยังไง ทีนี้เรามาเจาะลึกกันอีกหน่อยว่ามันเข้าไปเกี่ยวข้องกับงบการเงินส่วนไหนบ้าง

หัวใจของเรื่องนี้อยู่ที่ “งบกำไรขาดทุน (Income Statement)” ซึ่งมีสมการง่ายๆ ว่า:

รายได้ (Revenues) – ค่าใช้จ่าย (Expenses) = กำไรสุทธิ (Net Profit)

เกณฑ์คงค้างส่งผลกระทบกับทั้งสองฝั่งของสมการนี้เลย:

ฝั่งรายได้: ระวัง “รายได้ค้างรับ (Accrued Revenue/Accounts Receivable)”

นี่คือยอดขายที่บริษัททำได้แล้ว แต่ยังเก็บเงินจากลูกค้าไม่ได้ (เหมือนที่เจนนี่ขายกางเกงให้เพื่อนแล้วเพื่อนยังไม่จ่าย) ในงบดุล (Balance Sheet) เราจะเห็นรายการนี้ในชื่อ “ลูกหนี้การค้า”

ผลกระทบ: มันทำให้ตัวเลข “รายได้” และ “กำไรสุทธิ” ในงบกำไรขาดทุนดูสูงขึ้น แม้ว่าบริษัทยังไม่มีเงินสดเข้ามาจริงๆ ก็ตาม นี่ไม่ใช่เรื่องผิดนะ มันเป็นไปตามหลักการบัญชี แต่ในฐานะนักลงทุน เราต้องตั้งคำถามต่อว่า…

• ลูกหนี้การค้าก้อนนี้ใหญ่แค่ไหนเมื่อเทียบกับยอดขายทั้งหมด?
• บริษัทมีแนวโน้มจะเก็บเงินก้อนนี้ได้จริงรึเปล่า? หรือจะกลายเป็นหนี้เสีย?

ฝั่งค่าใช้จ่าย: อย่ามองข้าม “ค่าใช้จ่ายค้างจ่าย (Accrued Expense/Accounts Payable)”

นี่คือค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้นแล้ว แต่บริษัทยังไม่ได้จ่ายเงินออกไป (เหมือนค่าไฟของเจนนี่) ในงบดุล เราจะเห็นรายการนี้ในชื่อ “เจ้าหนี้การค้า” หรือ “ค่าใช้จ่ายค้างจ่าย”

ผลกระทบ: มันทำให้ “ค่าใช้จ่าย” ถูกบันทึกในงวดที่ควรจะเป็นจริงๆ ส่งผลให้ “กำไรสุทธิ” สะท้อนภาพที่ถูกต้องมากขึ้น ถ้าไม่บันทึกค่าใช้จ่ายพวกนี้ กำไรก็จะดูสูงเกินจริงไปเลย

สรุปง่ายๆ คือ: เกณฑ์คงค้างพยายามจับคู่ “รายได้” กับ “ค่าใช้จ่าย” ที่เกี่ยวข้องกันให้อยู่ในงวดเวลาเดียวกัน เพื่อวัด “ผลการดำเนินงาน” ที่แท้จริง ไม่ใช่วัดแค่ “เงินสด” ในกระเป๋า

ทำไมนักลงทุนวัยทีนแบบเราต้องแคร์เรื่องน่าปวดหัวนี้ด้วย?

โอเค พี่รู้ว่ามันดูเป็นเรื่องบัญชี๊บัญชี แต่เชื่อพี่เถอะว่าการเข้าใจเรื่องนี้ คือการติดอาวุธสำคัญให้นักลงทุนเลยนะ เหตุผลหลักๆ มี 3 ข้อ:

1. เพื่อมองทะลุ “ภาพลวงตาของกำไร”

บริษัทอาจโชว์กำไรสุทธิสวยหรู แต่ถ้ากำไรนั้นมาจาก “ลูกหนี้การค้า” ที่เพิ่มขึ้นมหาศาล ขณะที่เงินสดจากการดำเนินงาน (Cash Flow from Operations) ติดลบ มันอาจเป็นสัญญาณอันตราย! แปลว่าบริษัทขายของเก่ง แต่เก็บเงินไม่ได้เลย สุดท้ายถ้าลูกค้าเบี้ยวหนี้ กำไรที่เคยบันทึกไว้ก็อาจกลายเป็นอากาศได้

2. เพื่อเปรียบเทียบบริษัทได้อย่างยุติธรรม (Apple-to-Apple Comparison)

อย่างที่บอกไปว่าทุกบริษัทในตลาดหลักทรัพย์ฯ ใช้เกณฑ์คงค้างเหมือนกันหมด ทำให้เราสามารถนำงบการเงินของบริษัท A มาเทียบกับบริษัท B ในอุตสาหกรรมเดียวกันได้อย่างสมเหตุสมผล ถ้าบริษัทหนึ่งใช้เกณฑ์เงินสด อีกบริษัทใช้เกณฑ์คงค้าง เราจะเทียบกันไม่ได้เลย เหมือนเทียบนักมวยคนละรุ่นน้ำหนัก

3. เพื่อคาดการณ์อนาคตของบริษัทได้ดีขึ้น

งบการเงินที่จัดทำตามเกณฑ์คงค้างให้ภาพรวมของ “สุขภาพทางการเงิน” ที่สมบูรณ์กว่า มันบอกเราว่าบริษัทสร้างรายได้และควบคุมค่าใช้จ่ายได้ดีแค่ไหนในรอบปีนั้นๆ ซึ่งเป็นตัวชี้วัดที่สำคัญในการประเมินศักยภาพการเติบโตในอนาคตได้ดีกว่าการดูแค่เงินสดที่เหลือในบัญชี

จับตาสัญญาณอันตราย! เมื่อเกณฑ์คงค้างถูกใช้ในทางที่ผิด

ทุกอย่างมีสองด้านเสมอ แม้เกณฑ์คงค้างจะเป็นมาตรฐานที่ดี แต่มันก็เปิดช่องให้บริษัทที่ “อยากจะตกแต่งตัวเลข” สามารถทำได้เช่นกัน ในฐานะนักสืบการลงทุนรุ่นเยาว์ เราต้องมองหาสัญญาณเตือน (Red Flags) เหล่านี้:

• กำไรสุทธิโต แต่เงินสดจากการดำเนินงานลดลงสวนทาง: นี่คือสัญญาณเตือนข้อใหญ่ที่สุด! ถ้าเจอแบบนี้ ต้องรีบไปเปิด “งบกระแสเงินสด” ควบคู่กับ “งบกำไรขาดทุน” ทันที เพื่อหาสาเหตุว่าทำไมกำไรที่เป็นตัวเลขถึงไม่แปลงเป็นเงินสดจริงๆ
• ลูกหนี้การค้า (Accounts Receivable) โตเร็วกว่ายอดขาย: สมมติยอดขายโต 10% แต่ลูกหนี้การค้าโต 30%? เอ๊ะ! มันแปลว่าบริษัทอาจจะกำลังผ่อนปรนนโยบายการเก็บเงินกับลูกค้ามากไป หรืออาจจะ “ยัดเยียด” การขายในช่วงปลายไตรมาสเพื่อปั้นตัวเลข แต่ยังเก็บเงินไม่ได้
• การเปลี่ยนแปลงนโยบายบัญชีแปลกๆ: บางครั้งบริษัทอาจเปลี่ยนวิธีรับรู้รายได้หรือค่าใช้จ่ายเล็กๆ น้อยๆ ซึ่งอาจส่งผลให้กำไรดูดีขึ้นชั่วคราว เราสามารถอ่านเจอเรื่องพวกนี้ได้ใน “หมายเหตุประกอบงบการเงิน” (ส่วนที่คนส่วนใหญ่มักจะข้ามไปนั่นแหละ!)

บทสรุป: มองกำไรสุทธิด้วยเลนส์ใหม่ที่เรียกว่า “เกณฑ์คงค้าง”

เป็นไงกันบ้างครับน้องๆ พอจะเห็นภาพรวมของ “เกณฑ์คงค้าง” และพลังของมันที่มีต่อ “กำไรสุทธิ” มากขึ้นแล้วเนอะ? มันอาจจะไม่ได้ง่ายเหมือนการดูยอดเงินในบัญชีธนาคาร แต่มันคือภาษาของโลกธุรกิจและการลงทุนที่แท้จริง

จากนี้ไป เวลาเราเห็นตัวเลขกำไรสุทธิของบริษัทไหน อย่าเพิ่งรีบดีใจหรือเสียใจไปกับมัน ให้ลองตั้งคำถามต่ออีกนิด…

• กำไรนี้มาจากไหน? มาจากการดำเนินงานจริงๆ หรือมาจากการบันทึกบัญชี?
• แล้วกระแสเงินสดของบริษัทเป็นอย่างไร? สอดคล้องกับกำไรหรือไม่?

การเข้าใจ “เกณฑ์คงค้าง” ไม่ได้ทำให้เราเป็นนักบัญชี แต่มันทำให้เราเป็น “นักลงทุนที่ฉลาด” ที่สามารถอ่านเกมของบริษัทออก และตัดสินใจลงทุนบนพื้นฐานของความเข้าใจ ไม่ใช่แค่ความรู้สึกหรือข่าวลือ ขอให้ทุกคนสนุกกับการเดินทางบนเส้นทางสายการลงทุนนะครับ!