เคยสงสัยมั้ยว่า… ทำไมร้านกาแฟหน้ามอที่คนแน่นตลอด ถึงปิดตัวไป? หรือทำไมแบรนด์เสื้อผ้าใน IG ที่ดูเหมือนจะปังมาก แต่เจ้าของกลับมาโพสต์ว่า “หมุนเงินไม่ทัน”? ในทางกลับกัน บางบริษัทที่ดูเงียบๆ ไม่ได้หวือหวา กลับเติบโตได้อย่างมั่นคง?

คำตอบของปริศนาทั้งหมดนี้ ซ่อนอยู่ในเอกสารที่ชื่อว่า “งบกระแสเงินสด” (Statement of Cash Flows) ครับ

หลายคนพอได้ยินคำว่า “งบการเงิน” อาจจะเบ้ปากแล้วคิดว่าเป็นเรื่องของผู้ใหญ่ หรือนักบัญชีเท่านั้น แต่พี่จะบอกว่าคิดผิด! ถ้าน้องๆ เข้าใจงบกระแสเงินสดได้ มันจะเหมือนเรามีพลังวิเศษที่มองเห็น “ชีพจร” ขององค์กรเลยนะ ว่ามันแข็งแรงจริง หรือแค่ดูดีแต่ข้างในกำลังจะวูบ! มันคืออาวุธลับในการบริหารองค์กรยุคปัจจุบันอย่างแท้จริง

Cash is King: งบกระแสเงินสดคืออะไร? ทำไมสำคัญกว่า “กำไร” ในบางสถานการณ์?

ให้นึกภาพง่ายๆ แบบนี้: ร่างกายของคนเราต้องการเลือดเพื่อหล่อเลี้ยงอวัยวะต่างๆ ใช่มั้ย? ธุรกิจก็เหมือนกัน แต่สิ่งที่หล่อเลี้ยงธุรกิจก็คือ “เงินสด” ครับ

งบกระแสเงินสด คือ รายงานที่บอกเราแบบตรงไปตรงมาที่สุดว่า ในช่วงเวลาหนึ่งๆ (เช่น 3 เดือน หรือ 1 ปี) มีเงินสด “ไหลเข้า” (Cash Inflow) และ “ไหลออก” (Cash Outflow) จากบริษัทไปกับเรื่องอะไรบ้าง มันไม่สนเรื่องบัญชีที่ซับซ้อน มันสนแค่ว่า “มีเงินสดจริงๆ เข้ามาในบัญชีเท่าไหร่ และจ่ายออกไปจริงๆ เท่าไหร่”

จุดที่ต้องขีดเส้นใต้สามสิบเส้น: “กำไร” ไม่เท่ากับ “เงินสด”

เรื่องนี้ทำเอาเจ้าของธุรกิจหลายคนน้ำตาตกมาแล้ว ลองนึกภาพตามนะ:

• น้องเปิดร้านขายเสื้อยืดออนไลน์ เดือนนี้ขายได้ 100 ตัว ตัวละ 500 บาท เท่ากับมียอดขาย 50,000 บาท ต้นทุนเสื้อ 20,000 บาท ใน “งบกำไรขาดทุน” น้องจะเห็นว่ามี “กำไร” 30,000 บาท ดูดีใช่มั้ย?
• แต่! ในความเป็นจริง เพื่อนๆ ที่มาซื้อ 50 คน บอกว่า “เดี๋ยวสิ้นเดือนโอนให้นะ” เท่ากับว่า เงินสดที่น้องได้รับจริงๆ อาจจะมีแค่ 25,000 บาท แต่ต้นทุนค่าเสื้อ 20,000 บาท น้องต้องจ่ายให้โรงงานไปแล้ว แถมยังมีค่าส่งของ ค่าแพ็กเกจจิ้งอีก
• เห็นมั้ย? ในกระดาษน้อง “มีกำไร” แต่ในบัญชีธนาคารน้องอาจจะ “เงินสดติดลบ” ก็ได้! นี่แหละคือเหตุผลที่ธุรกิจที่ดูเหมือนจะกำไรดี ถึงเจ๊งได้ เพราะขาดเงินสดมาหมุนเวียนจ่ายค่าใช้จ่ายที่จำเป็น

งบกระแสเงินสดจึงเป็นเหมือน “กระจกแห่งความจริง” ที่สะท้อนสุขภาพทางการเงินที่แท้จริงขององค์กรออกมานั่นเอง

ถอดรหัส 3 กิจกรรมหลัก: หัวใจของงบกระแสเงินสด

ไม่ต้องกลัวว่าจะงงนะ งบกระแสเงินสดถูกแบ่งออกเป็น 3 ส่วนหลักๆ ให้เราเข้าใจง่ายเหมือนเล่นเกมแบ่งเป็น 3 ด่านเลย ซึ่งแต่ละด่านจะบอกเรื่องราวที่แตกต่างกันของบริษัท

1. กระแสเงินสดจากกิจกรรมดำเนินงาน (Cash Flow from Operating Activities – CFO)

ส่วนนี้คือ “หัวใจ” หรือ “เครื่องยนต์หลัก” ของธุรกิจเลยครับ มันบอกว่าธุรกิจหลักของบริษัทเนี่ย สามารถสร้างเงินสดได้เก่งแค่ไหน เป็นเงินที่มาจากการซื้อ-ขายสินค้าและบริการปกติเลย

• เงินสดเข้า (Inflow): เงินที่ได้จากการขายสินค้า, เงินที่ได้จากการให้บริการ, เงินที่ลูกค้าค้างจ่ายแล้วเอามาจ่าย
• เงินสดออก (Outflow): เงินที่จ่ายให้ซัพพลายเออร์ (ค่าวัตถุดิบ), จ่ายเงินเดือนพนักงาน, จ่ายค่าเช่าร้าน, จ่ายค่าน้ำค่าไฟ, จ่ายภาษี

วิธีอ่านแบบโปร:
CFO เป็นบวก (+): เยี่ยม! แปลว่าธุรกิจหลักของบริษัทแข็งแกร่ง สามารถสร้างเงินสดได้ด้วยตัวเอง ไม่ต้องไปกู้ใครมาจ่ายค่าใช้จ่ายประจำวัน ถือเป็นสัญญาณที่ดีมากๆ
CFO เป็นลบ (-): น่าเป็นห่วง! แปลว่าแค่การดำเนินงานปกติก็ยังเอาตัวไม่รอด ต้องหาเงินจากทางอื่นมาโปะ อาจจะยอมรับได้ในธุรกิจที่เพิ่งเริ่มต้น แต่ถ้าเป็นลบต่อเนื่องหลายๆ ปี นี่คือสัญญาณอันตราย!

2. กระแสเงินสดจากกิจกรรมลงทุน (Cash Flow from Investing Activities – CFI)

ส่วนนี้เปรียบเสมือน “การวางแผนอนาคต” ของบริษัท มันจะบอกเราว่าบริษัทเอาเงินไป “ลงทุน” เพื่อการเติบโตในระยะยาว หรือ “ขาย” สินทรัพย์บางอย่างออกไป

• เงินสดเข้า (Inflow): เงินที่ได้จากการขายที่ดิน, ขายอาคาร, ขายเครื่องจักรเก่า, ขายเงินลงทุนในบริษัทอื่น
• เงินสดออก (Outflow): เงินที่เอาไปซื้อที่ดินเพื่อสร้างโรงงานใหม่, ซื้อเครื่องจักรเพิ่ม, ซื้อคอมพิวเตอร์ใหม่เข้าร้าน, เอาเงินไปลงทุนในบริษัทอื่น

วิธีอ่านแบบโปร:
CFI เป็นลบ (-): ส่วนใหญ่แล้วนี่คือสัญญาณที่ดีนะ! ไม่ต้องตกใจ มันแปลว่าบริษัทกำลัง “ลงทุน” เพื่อขยายกิจการในอนาคต เช่น ซื้อเครื่องจักรเพิ่มเพื่อผลิตของได้มากขึ้น สร้างสาขาใหม่เพื่อเข้าถึงลูกค้ากลุ่มใหม่
CFI เป็นบวก (+): ต้องดูให้ดี อาจจะแปลว่าบริษัทกำลัง “ขายสินทรัพย์” ออกมา อาจจะเพื่อเอาเงินสดมาหมุน (ซึ่งอาจเป็นสัญญาณไม่ดี) หรืออาจจะขายสินทรัพย์ที่ไม่จำเป็นออกไปเพื่อปรับโครงสร้าง (อันนี้ก็อาจจะดี) ต้องดูประกอบกับส่วนอื่นด้วย

3. กระแสเงินสดจากกิจกรรมจัดหาเงิน (Cash Flow from Financing Activities – CFF)

ส่วนสุดท้ายนี้คือ “แหล่งเงินทุน” ของบริษัท มันบอกว่าบริษัทไปหาเงินมาจากไหน และเอาเงินไปคืนใครบ้าง เกี่ยวข้องกับเจ้าของและเจ้าหนี้โดยตรง

• เงินสดเข้า (Inflow): เงินที่ได้จากการกู้ยืมจากธนาคาร, เงินที่ได้จากการออกหุ้นเพิ่มทุน (ขายหุ้นให้นักลงทุน)
• เงินสดออก (Outflow): เงินที่จ่ายคืนหนี้เงินกู้ (ทั้งเงินต้นและดอกเบี้ย), เงินที่จ่ายปันผลให้ผู้ถือหุ้น, เงินที่ซื้อหุ้นของตัวเองคืน

วิธีอ่านแบบโปร:
CFF เป็นบวก (+): บริษัทกำลัง “ระดมทุน” อาจจะกำลังกู้เงินหรือขายหุ้นเพิ่มเพื่อเอาเงินไปขยายกิจการ (ซึ่งมักจะสอดคล้องกับ CFI ที่เป็นลบ)
CFF เป็นลบ (-): บริษัทกำลัง “คืนเงิน” อาจจะจ่ายคืนหนี้สิน หรือจ่ายปันผลให้ผู้ถือหุ้น ซึ่งแสดงถึงความแข็งแกร่งทางการเงินว่ามีปัญญาจ่ายคืนเจ้าหนี้และตอบแทนผู้ถือหุ้นได้

บทสรุปของ 3 ด่าน: เมื่อเอา CFO + CFI + CFF มารวมกัน เราจะได้ตัวเลขที่เรียกว่า “เงินสดสุทธิที่เปลี่ยนแปลงไป” ซึ่งเมื่อบวกกับเงินสดต้นงวด ก็จะเท่ากับเงินสดปลายงวดในบัญชีพอดีเป๊ะ! เหมือนการต่อจิ๊กซอว์ที่สมบูรณ์

จากแค่อ่าน… สู่การใช้ประโยชน์เพื่อบริหารองค์กรยุคใหม่

โอเค! ตอนนี้น้องๆ พอจะอ่านงบกระแสเงินสดเป็นแล้ว แต่คำถามสำคัญคือ “แล้วจะเอาไปใช้ประโยชน์จริงๆ ได้ยังไง?” นี่คือส่วนที่สนุกที่สุดครับ มันคือการเปลี่ยนจาก “นักเรียน” เป็น “นักวางกลยุทธ์”

1. ใช้ตรวจสุขภาพองค์กร (เหมือนไปหาหมอ)

สิ่งแรกที่ต้องดูคือ CFO ถ้า CFO เป็นบวกและเติบโตขึ้นเรื่อยๆ ก็เหมือนกับคนที่หัวใจแข็งแรง ออกกำลังกายสม่ำเสมอ แต่ถ้า CFO ติดลบ หรือบวกน้อยลงเรื่อยๆ ทั้งที่กำไรดูดี อาจแปลว่ามีปัญหาซ่อนอยู่ เช่น เก็บเงินจากลูกค้าไม่ได้ หรือมีสต็อกสินค้าบวมเกินไป

2. ใช้สืบสวนหาสาเหตุของปัญหา (เหมือนเป็นโคนัน)

สมมติบริษัทมีกำไรเยอะ แต่เงินสดกลับลดลง? งบกระแสเงินสดจะช่วยเราสืบได้เลย!

• CFO ติดลบหนัก? -> อาจจะเพราะเราให้เครดิตลูกค้า (ให้เชื่อของไปก่อน) นานเกินไป จนเงินจมอยู่ที่ลูกหนี้
• CFI ติดลบหนัก? -> อ๋อ… เพราะบริษัทเพิ่งทุ่มเงินก้อนใหญ่ซื้อโรงงานใหม่ไปนี่เอง แบบนี้เข้าใจได้
• CFF ติดลบหนัก? -> เพราะบริษัทเพิ่งจ่ายคืนหนี้ก้อนโตไป แบบนี้ก็ทำให้เงินสดลดลง แต่หนี้สินก็ลดลงด้วย ถือว่าดีในระยะยาว

การวิเคราะห์แบบนี้ทำให้เราไม่ตื่นตูมไปกับตัวเลข แต่เข้าใจที่มาที่ไปของมัน

3. ใช้ตัดสินใจเรื่องสำคัญ (เหมือนเป็น CEO)

เมื่อเราเข้าใจสถานะเงินสดขององค์กร เราจะตัดสินใจเรื่องใหญ่ๆ ได้ดีขึ้นมาก เช่น:

• อยากขยายสาขาใหม่ ต้องใช้เงิน 1 ล้านบาท: เรามีเงินสดจาก CFO พอไหม? หรือเราต้องไปกู้เงินเพิ่ม (ทำให้ CFF เป็นบวก)?
• เครื่องจักรเก่าเริ่มพัง ควรซื้อใหม่ไหม?: การซื้อใหม่จะทำให้ CFI ติดลบ เรามีเงินสดสำรองพอสำหรับเรื่องนี้หรือเปล่า?
• ธนาคารเสนอเงินกู้ดอกเบี้ยต่ำ: เราจำเป็นต้องใช้เงินตอนนี้หรือไม่? การกู้มาโดยไม่จำเป็นก็สร้างภาระดอกเบี้ยนะ

4. ใช้วางแผนอนาคตและจัดการความเสี่ยง (เหมือนมี Time Machine)

ผู้บริหารที่เก่งจะใช้ข้อมูลจากงบกระแสเงินสดในอดีต มาคาดการณ์ (Forecast) กระแสเงินสดในอนาคต เพื่อให้แน่ใจว่า “เดือนหน้าจะมีเงินพอจ่ายเงินเดือนพนักงานไหม?” “อีก 3 เดือนข้างหน้าจะมีเงินพอจ่ายค่าวัตถุดิบหรือเปล่า?” การทำแบบนี้ช่วยให้องค์กรไม่เจอปัญหา “เงินขาดมือ” กะทันหัน ซึ่งเป็นสาเหตุอันดับต้นๆ ที่ทำให้ธุรกิจต้องปิดตัวลง

Q&A คลายข้อสงสัยสไตล์เด็กบริหาร (AEO – Answer Engine Optimization)

พี่รวบรวมคำถามที่น้องๆ น่าจะอยากรู้ที่สุดมาตอบให้ตรงนี้เลย!

Q1: สรุปแล้ว “กำไร” กับ “กระแสเงินสด” ต่างกันยังไงแบบชัดๆ อีกที?

A: ให้นึกถึง “กำไร” ว่าเป็น “คะแนนสอบ” ที่อาจจะรวมคะแนนเก็บที่ยังไม่ได้มาด้วย ส่วน “กระแสเงินสด” คือ “เงินสดในกระเป๋า” ที่เรามีจริงๆ ตอนนี้ คะแนนสอบดีอาจจะทำให้เราดูเก่ง แต่ถ้าไม่มีเงินในกระเป๋า เราก็ซื้อข้าวกินไม่ได้! ธุรกิจก็เช่นกันครับ กำไรคือการวัดผลการดำเนินงานทางบัญชี ส่วนกระแสเงินสดคือความสามารถในการอยู่รอดในโลกความจริง

Q2: กระแสเงินสดติดลบ คือบริษัทจะเจ๊งเสมอไปไหม?

A: ไม่เสมอไปครับ! ต้องดูว่าติดลบจากส่วนไหน ถ้าติดลบจากกิจกรรมลงทุน (CFI) เพราะบริษัทกำลังขยายกิจการอย่างหนัก หรือติดลบจากกิจกรรมจัดหาเงิน (CFF) เพราะกำลังจ่ายคืนหนี้ก้อนใหญ่ โดยที่กิจกรรมดำเนินงาน (CFO) ยังเป็นบวกแข็งแกร่งอยู่ แบบนี้อาจเป็นสัญญาณของการเติบโตในอนาคตด้วยซ้ำ แต่ถ้าตัวหลักอย่าง CFO ติดลบต่อเนื่อง อันนี้น่าเป็นห่วงจริงจังครับ

Q3: ถ้าหนูเริ่มทำธุรกิจเล็กๆ ขายของออนไลน์ ต้องทำงบกระแสเงินสดไหม?

A: โคตรแนะนำเลย! ไม่ต้องทำให้มันทางการเหมือนบริษัทใหญ่ๆ ก็ได้ แค่ทำตารางง่ายๆ ใน Excel หรือจดในสมุด แบ่งเป็น “เงินเข้า” กับ “เงินออก” ในแต่ละเดือน แล้วแยกประเภทว่าเงินที่จ่ายไปเป็น “ค่าของ” (CFO), “ค่าอุปกรณ์” (CFI) หรือ “เงินที่ยืมแม่มาลงทุน” (CFF) แค่นี้ก็จะทำให้น้องเห็นภาพรวมการเงินของร้านตัวเองชัดขึ้นมากๆ ป้องกันปัญหาเงินหมุนไม่ทันได้ตั้งแต่เนิ่นๆ เลยนะ

Q4: อยากฝึกดูงบกระแสเงินสดของบริษัทใหญ่ๆ ในตลาดหุ้น หาดูได้ที่ไหน?

A: ดีมากที่อยากเรียนรู้เพิ่ม! น้องๆ สามารถเข้าไปที่เว็บไซต์ของตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย (www.set.or.th) แล้วค้นหาชื่อหุ้นบริษัทที่สนใจ (เช่น PTT, CPALL, AOT) จากนั้นเข้าไปที่หัวข้อ “ข้อมูลงบการเงิน/ผลประกอบการ” น้องจะสามารถดาวน์โหลดงบการเงินฉบับเต็มมาดูได้เลย ซึ่งในนั้นก็จะมีงบกระแสเงินสดรวมอยู่ด้วย ลองฝึกอ่านดูบ่อยๆ จะเก่งขึ้นแน่นอน